Sự phát triển du lịch dịch vụ là gì? Nghiên cứu liên quan

Định nghĩa sự phát triển du lịch dịch vụ

Sự phát triển du lịch dịch vụ là quá trình nâng cao quy mô, chất lượng và giá trị gia tăng của các hoạt động dịch vụ có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến du lịch. Đây không chỉ là sự gia tăng số lượng khách du lịch mà còn bao gồm việc cải thiện trải nghiệm, hiệu quả hoạt động, tính chuyên nghiệp của lực lượng lao động, năng lực cạnh tranh và khả năng thích ứng của hệ thống cung ứng dịch vụ du lịch.

Phát triển du lịch dịch vụ mang tính chất tổng thể, liên ngành, trong đó các yếu tố như hạ tầng, công nghệ, thể chế, văn hóa và tài nguyên thiên nhiên đều đóng vai trò hỗ trợ. Quá trình này nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng và phức tạp của du khách, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế, tạo việc làm và nâng cao vị thế quốc gia trong chuỗi giá trị toàn cầu về du lịch.

Khái niệm này còn gắn với các yếu tố bền vững, bao gồm cả cân bằng môi trường – xã hội – kinh tế. Việc đầu tư vào các mô hình du lịch thân thiện môi trường, ứng dụng công nghệ trong quản lý dịch vụ, và tăng cường vai trò của cộng đồng địa phương là các biểu hiện cụ thể của quá trình phát triển du lịch dịch vụ theo hướng hiện đại và bền vững.

Phân loại các loại hình dịch vụ trong du lịch

Du lịch dịch vụ là một lĩnh vực phức hợp, bao gồm nhiều loại hình dịch vụ khác nhau nhằm đáp ứng toàn bộ nhu cầu của khách du lịch trong suốt hành trình. Các loại hình này được phân chia theo chức năng cung ứng dịch vụ và thường được tổ chức thành một chuỗi dịch vụ du lịch tích hợp, liên kết chặt chẽ với nhau.

Danh mục các nhóm dịch vụ cơ bản bao gồm:

• Dịch vụ lưu trú: khách sạn, nhà nghỉ, homestay, resort
• Dịch vụ ăn uống: nhà hàng, quán ăn, cà phê, ẩm thực đường phố
• Dịch vụ vận chuyển: hàng không, đường sắt, xe khách, tàu du lịch
• Dịch vụ lữ hành: đại lý du lịch, công ty tour, hướng dẫn viên
• Dịch vụ hỗ trợ: ngân hàng, viễn thông, bảo hiểm, chăm sóc y tế

Mỗi loại hình đóng vai trò đặc biệt trong chuỗi giá trị và tác động trực tiếp đến mức độ hài lòng, trải nghiệm và quyết định quay lại của khách du lịch.

Bảng phân loại dưới đây giúp minh họa rõ hơn chức năng và ví dụ điển hình của từng nhóm dịch vụ:

Loại hình dịch vụ	Chức năng chính	Ví dụ
Lưu trú	Cung cấp nơi nghỉ ngơi, tiện nghi	Khách sạn 4 sao, homestay địa phương
Ăn uống	Phục vụ ẩm thực, giải trí ẩm thực	Ẩm thực đường phố, nhà hàng buffet
Vận chuyển	Di chuyển giữa các điểm đến	Xe bus tour, bay charter, du thuyền
Lữ hành	Tổ chức tour, thiết kế lịch trình	Tour trọn gói, dịch vụ hướng dẫn
Hỗ trợ	Phục vụ nhu cầu phát sinh	ATM, sim du lịch, bảo hiểm y tế

Đặc điểm và vai trò kinh tế của phát triển du lịch dịch vụ

Phát triển du lịch dịch vụ có những đặc điểm nổi bật: tính liên ngành, tính tổng hợp, tính không lưu kho được, phụ thuộc vào nguồn nhân lực trực tiếp và khả năng cá nhân hóa cao. Ngoài ra, đây còn là lĩnh vực có tốc độ thích ứng với công nghệ nhanh, tạo ra không gian mở cho sáng tạo và đổi mới mô hình kinh doanh.

Vai trò của du lịch dịch vụ trong nền kinh tế thể hiện ở nhiều khía cạnh. Nó không chỉ tạo ra giá trị gia tăng cho GDP mà còn thúc đẩy tiêu dùng nội địa, khuyến khích đầu tư vào cơ sở hạ tầng và kích thích phát triển các ngành phụ trợ như nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ. Du lịch dịch vụ còn giúp chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng khu vực dịch vụ.

Dữ liệu từ UNWTO cho thấy, trước đại dịch COVID-19, ngành du lịch toàn cầu chiếm khoảng 10,3% GDP thế giới, tạo ra hơn 330 triệu việc làm, tương đương 1/10 tổng số lao động toàn cầu. Ở các nước đang phát triển, du lịch dịch vụ còn đóng vai trò xóa đói giảm nghèo, phát triển vùng sâu vùng xa thông qua mô hình du lịch cộng đồng và du lịch sinh thái.

Các yếu tố thúc đẩy sự phát triển du lịch dịch vụ

Sự phát triển của du lịch dịch vụ được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố liên quan đến cả cung và cầu. Về phía cầu, sự gia tăng tầng lớp trung lưu, mức sống và nhu cầu trải nghiệm cá nhân là động lực chính. Ngoài ra, xu hướng du lịch kết hợp nghỉ dưỡng, chữa bệnh, làm việc từ xa (workation) cũng tạo ra thị trường mới cho ngành dịch vụ.

Về phía cung, các yếu tố như đầu tư hạ tầng giao thông – lưu trú – viễn thông, chính sách thị thực linh hoạt, và ứng dụng công nghệ vào quản lý du lịch đóng vai trò quan trọng. Chính phủ các nước có ngành du lịch phát triển thường ban hành chính sách hỗ trợ tài chính, đào tạo nhân lực và quảng bá hình ảnh điểm đến trên nền tảng quốc tế.

Các yếu tố thúc đẩy phát triển có thể tổng hợp như sau:

• Gia tăng thu nhập và mức sống
• Toàn cầu hóa và tự do hóa đi lại
• Chuyển đổi số và ứng dụng nền tảng OTA
• Chính sách hỗ trợ từ nhà nước
• Xu hướng du lịch xanh, du lịch thông minh

Tốc độ phát triển của du lịch dịch vụ tại mỗi quốc gia phản ánh mức độ hội tụ và vận hành hiệu quả các yếu tố trên trong một hệ sinh thái linh hoạt và mở rộng.

Chỉ số đo lường sự phát triển du lịch dịch vụ

Việc đánh giá mức độ phát triển du lịch dịch vụ cần dựa trên các chỉ số định lượng và định tính phản ánh đầy đủ cả quy mô lẫn chất lượng của hệ sinh thái dịch vụ du lịch. Các chỉ số này không chỉ cung cấp dữ liệu phục vụ quản lý và hoạch định chính sách mà còn giúp so sánh giữa các địa phương, quốc gia hoặc vùng lãnh thổ về năng lực cạnh tranh trong ngành du lịch dịch vụ.

Một số chỉ số thường được sử dụng:

• Travel & Tourism Competitiveness Index (TTCI): Được xây dựng bởi Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), đánh giá trên 17 tiêu chí chính như hạ tầng, môi trường tự nhiên, an toàn, công nghệ, tài nguyên nhân lực.
• Lượt khách du lịch quốc tế và nội địa: Phản ánh sức hút và mức độ phổ cập dịch vụ du lịch.
• Doanh thu từ dịch vụ du lịch: Được tính bằng tiền tệ nội địa hoặc USD, phản ánh quy mô kinh tế.
• Tỷ lệ đóng góp của du lịch vào GDP và việc làm: Chỉ ra vai trò kinh tế của ngành trong cơ cấu quốc dân.
• Mức độ hài lòng của du khách: Thu thập qua khảo sát, đánh giá online, mức độ quay lại điểm đến.

Dưới đây là ví dụ bảng dữ liệu TTCI năm 2021 của một số quốc gia dẫn đầu:

Quốc gia	Xếp hạng TTCI	Điểm TTCI (trên 7)	Khách quốc tế (triệu lượt)
Pháp	1	5.3	89.4
Tây Ban Nha	2	5.2	82.7
Nhật Bản	3	5.2	31.2
Việt Nam	52	3.8	18.0

Ảnh hưởng của du lịch dịch vụ đến xã hội và môi trường

Du lịch dịch vụ có tác động sâu rộng đến cấu trúc xã hội, phân bổ dân cư, lối sống và hành vi tiêu dùng. Về mặt tích cực, sự phát triển du lịch có thể tạo việc làm tại chỗ, tăng thu nhập cho cộng đồng bản địa, góp phần giữ gìn và phát huy di sản văn hóa. Các mô hình như du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp, du lịch sáng tạo giúp kết nối trực tiếp giữa người dân và du khách, làm phong phú trải nghiệm hai chiều.

Tuy nhiên, mặt trái của tăng trưởng nhanh không kiểm soát là sự quá tải hạ tầng, ô nhiễm môi trường và rủi ro văn hóa bị thương mại hóa. Hiện tượng “du lịch quá mức” (overtourism) xảy ra tại nhiều điểm đến nổi tiếng như Venice (Ý), Barcelona (Tây Ban Nha), hay Bali (Indonesia) đã dẫn đến mất cân đối giữa bảo tồn và khai thác tài nguyên.

Các hệ quả môi trường có thể bao gồm:

• Gia tăng rác thải và nước thải tại điểm du lịch
• Áp lực lên hệ sinh thái tự nhiên và đa dạng sinh học
• Tăng phát thải carbon do phương tiện di chuyển
• Xâm thực không gian văn hóa, tôn giáo

Sự phát triển du lịch dịch vụ do đó cần gắn liền với quy hoạch bền vững và khung quản lý rủi ro tích hợp.

Xu hướng công nghệ và số hóa trong du lịch dịch vụ

Chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu trong ngành du lịch dịch vụ toàn cầu. Việc ứng dụng công nghệ số trong tiếp thị, vận hành, thanh toán, cá nhân hóa và phân tích dữ liệu người dùng đang tạo ra sự chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình truyền thống sang mô hình dịch vụ du lịch số (digital tourism).

Một số ứng dụng nổi bật:

• Đặt phòng và vé trực tuyến qua OTA (Booking, Agoda, Traveloka)
• Thanh toán không tiền mặt qua ví điện tử, QR code, ngân hàng số
• Trải nghiệm ảo VR/AR tại các bảo tàng, di tích
• Chatbot và trí tuệ nhân tạo hỗ trợ chăm sóc khách hàng
• Phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để dự báo hành vi du khách

Theo báo cáo từ Deloitte, hơn 80% khách hàng du lịch ở châu Âu ưu tiên sử dụng dịch vụ số thay vì giao dịch truyền thống.

Số hóa không chỉ tăng hiệu suất mà còn góp phần nâng cao trải nghiệm và minh bạch hóa hoạt động, giúp các doanh nghiệp du lịch thích ứng nhanh hơn với biến động thị trường và nhu cầu cá nhân hóa.

Vai trò của chính sách và quản trị công trong phát triển du lịch dịch vụ

Phát triển du lịch dịch vụ không thể tách rời sự điều phối và định hướng chính sách từ phía nhà nước. Vai trò của chính phủ được thể hiện qua quy hoạch vùng du lịch, đầu tư công vào hạ tầng, cấp phép kinh doanh, kiểm soát chất lượng dịch vụ và quảng bá điểm đến quốc gia.

Một số mô hình quản trị hiệu quả:

• PPP (Public-Private Partnership): hợp tác công – tư trong đầu tư cơ sở hạ tầng
• One-stop tourism management: cơ quan quản lý tập trung, xuyên ngành
• Destination Management Organization (DMO): tổ chức quản lý điểm đến độc lập

Các nước như Singapore, New Zealand, Nhật Bản đã áp dụng mô hình chính sách mở, linh hoạt và tập trung vào năng lực thể chế để nâng cao chất lượng du lịch dịch vụ.

Chính sách tốt giúp thu hút đầu tư tư nhân, cải thiện hình ảnh quốc gia, tăng tính kết nối giữa các ngành kinh tế và giảm thiểu tác động tiêu cực của du lịch không kiểm soát.

Định hướng phát triển bền vững trong du lịch dịch vụ

Sự phát triển bền vững trong du lịch dịch vụ bao gồm việc đảm bảo tăng trưởng về kinh tế nhưng không làm tổn hại đến tài nguyên môi trường và kết cấu xã hội. Các nguyên tắc cốt lõi bao gồm hiệu quả tài nguyên, công bằng xã hội, và bảo tồn văn hóa – thiên nhiên.

UNWTO và Liên Hợp Quốc đưa ra 3 hướng chính:

1. Giảm thiểu tác động môi trường thông qua công nghệ sạch và du lịch xanh
2. Hỗ trợ cộng đồng địa phương trong chia sẻ lợi ích kinh tế
3. Tăng cường giáo dục và nhận thức của du khách

Các mô hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch học tập đang dần thay thế du lịch đại trà tại nhiều nước phát triển.

Theo SDG 12 – Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc, du lịch dịch vụ cần gắn với tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm, giảm lãng phí và sử dụng hiệu quả tài nguyên. Các chỉ số ESG đang được nhiều doanh nghiệp du lịch tích hợp vào báo cáo thường niên để hướng tới tăng trưởng xanh.

Tài liệu tham khảo

1. UNWTO – Tourism Statistics Database
2. World Economic Forum – TTCI Report 2021
3. Deloitte – 2023 Travel & Hospitality Outlook
4. OECD – Tourism Policy and Trends
5. United Nations – Sustainable Development Goal 12